DARLONG SULHNUNGȂ BUNG THAR

            Nirep 21/05/2024 han Pû Z.P Liana Whatsapp group ‘Chanchin Lawrkhawm’ hmangin ‘DARLONG ZOHNATHLAK INPUI’ tiin Darlong Inzomkhawmna om sai (DHI, YDA, DNI, DSU, DSCO, DSCS, etc.) chu pom loiin, ‘dawng suak angka maiin’ mȃni ‘Nû nih Pȃ’ kal khalin thû anin suȃ a chang. Ȋlei moh, khaw-lei moh…ȃikuangpȃ lei thaw’ pua hruaiin, intum ding zongin thlȃikhua hmang dingin inpuachanȃ lȃ-in an om. Mȃ hmunȃ zawnȃ om chu;

            i. Tûhei mo an chang?
            ii. Ȋ chem mo an nuarna san?
            iii. Mȋ tumochang helnȃ mai mo a chang?
            iv. Insawnsȃi chelloi khop thû om chu ȋmo?
            v. Êsêl intung mai mo an chang?
            vi. Darlong changna thurûk mȋ hnêka an ihawirûk om hial mo?
            vii. Hruaitû changnȃ lei mo a chang?
            viii. Mȋ hmûr chungȃ chuang awi chai mo an chang?
            ix. San dang imo ȃ om thei?  

            Pic. Chunga thlalȃka omhei khi INPUI hruaitû angka inthlang suakȃ om chu an chang.

Mȃ chungchȃnga hin Darlong vȃntlȃng a nuarin, a urinphȋngin, a lung nansa vaikan ȃ nȃ tiin hrildȃn chun hawithei a chang. DHI hruaitû angka homin an lung a natin, an thawsiatnȃ / changinsualnȃ a om hial bei? tiin an ngaituanȃ ȃ tlung a chang. Darlong hnam phêka ‘Darlong Hnam Hruaitû’ inthlangȃ a om lȃi taka, hi angka thil tlung chu sulhung thlȋrtupawl homin mak an tiin, poi an ti fê a chang. Changrochu, chû ‘lungngainȃ nih mangannȃ’ chun tenkȃ mo (chungȃ inthlanga omhei) an lungrilin a lêsêt chu hril thei a chang no.


            Hlangka tiang Koihran angka chun, an ‘Berapûhei’n / hruaitûhei’n’ hi angka thil an fêsuakpui rak hom hi, koihran hmȃkhua thlȋrin, a ngaituanȃ a hmang vê hom ring a om. Asanchu, ‘Darlong Vȃntlȃng’ tihin ‘Koihran Vȃntlȃng’ thou a vȃ kawk achang leiin. Ngaituatupawl ṭhenka chun, ‘Darlong’ hi Pathian hnamthlang tiin ei’n hril ṭhinȃ, vawn hin Pathian hnamthlang phatsan chu imo changtȃ ngati? Darlong reng hi koihran (ahrangȃ koi – Pathian hnamthlang) a chang naw bei? Sual hi ei awiloina rȋ chaia innghat mo a chang? Pathian hnamthlang tȋhi imo a omzia? Pathian hi Isreal hnam dingȃ hong kal a changȃ, chû angka chun, gentel hnamhei ha khawngaina zȃr chaia sandam an chang vea….Darlong hi gentel hnam nghȃl ei changa, Hnam nih Koihran hi ṭhen thei mo a chang? tiin an zawnȃ.

            Mȃ hmunȃ thil ṭi-om khatka chu, Koihran hi hruaitû zenȃ om thei a chang naw-in, vȃntlȃng zȃra dam a chang zawk. Vȃntlȃng chem lung a awi naw chun, tû ‘berapû’ nih ‘koihran hruaitû’ hom a changnȃ kol rêt thei chuang naw ni. Chû khêla chun, Koihran hin (thlarau sinthaw khêla) inpêknȃ nih inpeinȃ hi nansa vaikan a mamaw ṭhinin, poia ȃ sak ṭhin a chang. Hnam angka harsatnȃ ei itong hi mȃ angka zong hi inhêng ati tȋ hom fiminkhur ngȃi a chang. Asanchu, ei changnȃ (post/designation) ȃn thleng homin, a manmasȋ chu ‘amȃ hmuna vȃipȃ lȃm’ ei chang leiin.

            Hnam ṭhalȃi angka chun ‘DARLONG ZOHNATHLAK INPUI’ insiam hi a pom thei no’n, a lung a awi no tȋ chiang vaikan ei hawithei ȃ chang. CYDA angka chun, voi tamka ṭang inkhawnȃ neiin, reminrualnȃ zongin hmȃ an lȃk thû an hril a chang. A ṭûl chun, YDA inti loia ‘Darlong Țhalȃi’ intia, rêngkȃ awithei aw an zong thû hom an hril a chang. Chû angka chun, inbûmnȃ hom nei ngêngê a chang. Amȃrochu, inbûm thawsuak (result) chu dûthû a sam ṭhin no tiin hawi a chang. YDA chun, Mizorama hang rengȃ mȃ thû hang ṭhiṭ hom ȃn ngam thû ȃn puang a chang. Changrochu, ‘hlangka tiangȃ’ zawkin an awi ṭhin no tiin hril a chang.   

                                       Tamka laia khatka YDA nih Darlong YMA Inbum 31/08/2011

YDA hunhmang nih rongbawlnȃ homa, mimal changnȃ zawnȃ loiin, YDA chun tiklȃipaiin inhong vaikȃ a sin thû hom ȃn puang nai ṭhin tȋ hril a chang. Chawinȃ pomnȃ, ruanȃ nih rȃlnȃ hom YDA angka theitawk (ṭhepṭhia neiloiin) a thaw thû ȃ hril. DYF, Miss DYF, Darlong Idol, YDA Tournament (football, volleyball, etc) a buatsai chȃng homin, inhnarnȃ neiloiin Darlong nȃi phot ȃn ṭang awi thû a hril nai ṭhin a chang. CYDA chun, chanchin a hawi kanin a lungawiloi thû hnuaia angka hin ȃn puang hial a chang;

DARLONGYMA koiin noina dan ding thu:

          Vawn, ni 25/5/24 a CYDA Member nih Department hrang hrang inbuma thu ruat angkan a hnuaia thu hi a tawi zawnga hongi hrilfia nih in puang a chang.......

          Kum 2000 hma dai atang han YDA in YMA hi zom a loi tum thin. Remchangloina tamka leiin inzom thei a loi chang no.

          Kum 2000 han Jampui tlanga YMA zom tumin YDA hoitu thenka an loi hang nawka, changrochu zoma zom an tumna chu YMA tiang atangin an phal naw a, lut a lut kher ding ti in an loi ti pek ta tlat mai a chang.

           Darlong indam tâl tumin a loi hanghei han YDA angka zom dingin an ngên chiam homin an loi pom thei naw a, an hong hlawtling thei no.

Maleiachun, ei tum loi aw takin hoitu thenka chu lut in an hong lut ta zawk a chang.

            Pom inrual loi nih hawi dan inangloi pumin laklutna program an loi hong siam a. Ma hun lai ha chun inhril chiang vat theina remchang ei la nei naw a,  a thenin zom ding a thenin lut ding ti pumin program chu mi tamkan, "mi mithmai veng a ngâi te, hnunga a dik naw le lan hnuk dok khir rei,"  ti in ei loi nei pui a chang.

               Ma angka chun, YMA a chun Khua then thenka chu an lut pui a chang. Ei hawi dan nih ei tum dan a changnaw ti ei hawi chiang hnung chun a tam tiang chun ei kir khal ta a chang.

               DHI homin a phal naw angkan ei hawi chiang hnung nih Darlong inhmâk tir awiloi hei chun ei kir khala, a then then chun "ei lut tâk tâk te," ti in an la hong esel zui ta a chang.

                Ma kum atang han ei Darlong laia inremloina chi an tû tan a chang.

               Ma tak atang han eimani sunga eiin hnial buai feng YMA hei rihming ching zat a tûl ta a chang. Ei hawi naw kar nih ei awiloi kar homa midang hnam dang organisation rihming ching ching nih inkawk a loi tûl ta a chang.

               Mizo nih Darlong inlainatna homa ei hawi naw kârin ma thu leiin an sia a chang.

               Kum sawminhni chuang zet DARLONGYMA hei ei kawk ding hin YMA thap thap ei awiloi aw a inkawk dingin a om thin. Maleiachun, ei suapui Mizoi hei homin hawi chiangloiin Darlong an loiin ho ve thin ta zawi a chang.

                Young Mizo Association (YMA) tak tak hei hi tik lai hmanin ei ho no, ei dem no. An hnam ding chun an thaw tha fê. Ei lawm puiin eiin pâk. Ei i enton thin a chang. Ei thiam tawka chun ruan hom ei ruan ve awi. Changrochu, DARLONGYMA hei hi kâra inhrawlin  palâi dikloi angka maiin thu hi a kal thin zawk a chang.

                 Maleiachun, tun atang chun CYDA ruat danin, ma DARLONGYMA inkawk inkawk a loi tūlna a hin YMA rihming inkawka a omloina dingin koi dan indang tir a tul a hawi a chang.

                 Tuna ria hmu dan chun DARLONGYMA hi an sia an tha changloiin an lang dan chu a hnuaia angka hi a chang:-

 1. Darlong Hnam dinga Pathian hnianga ei i hni nih ei i beisei hi an loi ring chel ve no.

2.  Pathian ni pek hnam, Darlong hnam hi an ring chel ve no.

3.  Pathianin, " Hi, ke om hi, Darlong Hnam ken tung ding hi. Ni ring chel ta roi chu," ti angka maiin ei pi ei pu hei loi i hni thin chu India Sorkarin inmak takan Hnam khatka chang dingin ani poma. Ma hnung hom chun Darlong hi an la ring chel vu nawh.

4.  Pathianin Darlong ulianhei vision neia a insiam tir DHI hom an ring chel nawh.

5.  Ei pi nih pu heiin Darlong thanglian dinga an loi hnina nih Pathiana an beisei lian tak chu ring chel ve loiin, mani piangpui Hnam "Darlong" rihming chawisang awiloiin hnam dang rihming zawk chawisang an tum tlat.

Maleiachun, hnam dang inkawk loia DARLONGYMA hi koiin noina dingin RINGLOITU tia koi ding tak ti a chang.

Ma thu hi loi ngai poimaw pak dingin inpuang a chang.

            ‘Zohnathlak / Zoro (Zo re-Unification organization) / Kuki / Kokborok / Tiprasa /etc.’ tȋhi ‘nomenclature’ an chang. Wikipedea chun, “The word nomenclature is derived from the Latin nomen ('name'), and calare ('to call'). The Latin term nomenclatura refers to a list of names, as does the word nomenclator, which can also indicate a provider or announcer of names” tiin a hril. Dictionary.com chun, “a set or system of names or terms, as those used in a particular science or art, by an individual or community, etc. the names or terms comprising a set or system” tȋin a hril ve a chang. Nomenclature hȋ ‘umbrella term’ ti homin an hril ṭhin. Rêngka chiangna dingin, ‘thingkung khatka sunga thingṭang tamka ȃ om thei’.

            Mȃ thumal ‘zohnathlak’ hi ei unȃi Mizo ‘think-tank’ iphuasuak ȃ chang. Rêngka huapȃ an hnam hmasawna lam ngaitua theina a om aw (ding) zonga hong phuasuak ȃ chang. Mȃleia chun, ‘intȋ’ nih ‘intiloi’ hin omzia a nei no tȋ hawithei a chang. Mȃ hnêk chun, an ngaituanȃ-a nen sumdawngȃ, nangmȃ hmsawnȃ homa ni hmang ṭangkȃi theina zonga hmang vê ding zawk a loi chang. Ei unȃi Kaipeng, Ranglong, Molsom, Hrangkhawl, Halam nih midang homin an hmang ṭangkȃi vê a chang. Amȃrochu, Darlong angka chun adangvanga ‘intȋ’ chu an omin ȃ lang no tȋ ei hawi a chang.  

            Khêla chun, ‘Darlong Zohnathlak Inpui’ intihei hom ‘Darlong’ ti thumal an hmang vê thou nawka. Mȃleia chun, Darlong ‘think-tank’ ding homȃ ‘agenda’ liantak changin tûnȃ dinghmun chun ȃ om.

            Darlong inzomkhawm omhei chun, ȋhman ‘hmakhua kalkong (course of action)’ an lȃk (ding) thû chu chiangtawkȃ lȃn puang a chang no. Hahom chun, an lungawiloinȃ nih an lungngaizia chu hawi’nrual tawkin thlȋ ȃ fawn a changin ȃn lang. DHI angka homin, ma ‘DARLONG ZOHNATHLAK INPUI’ hi voi tamka hnam roirêlnȃ doiin an sin thû a hawiin, khawhniangsȋk (record) a nei thû hom hawithei a chang – ‘Reform’rihmingin Tharlȃk Kût an hmang thû, ‘Zo’ rihmȋngȃ DHI AGM an om thû, dikloi taka DHI rihmȋngȃ 'Darlong YMA' Recognition an pêk thû, etc. Changrochu, DHI chun, ṭhaṭna ngaitua’n, hmalam a song khal ṭhin a loi chang. Kum 2022 ȃṭang dêk chun, DHI hin Darlong nȃi mi-malmal angka homȃ a hmang awi thû hom Tharlȃk Kût 2023-a ȃn puang a chang. Mȃleia chun, mȃ angkȃ thil a tlung pêk hin, an ring phȃk no changin ȃn lang. Kûk tharhei dêk chun, thuziak, whatsapp nih adang hmangin an buaipui fê changin ei hmû a chang. Mȃ angka thil tlung hi ‘Darlong Hmȃkhua dingin a bolinhlaw’n, ȃn huaminhȃ thlȃk’ a chang. DZI chun, 'Press Release' an thaw rualrual chun, Village Council hom khua thekatia chun inthlangna nei a chang tiin chanchin hawi a chang. Entirna'n, Darchawi, Lamkhuang Khothar, Upper Saikar nih adanghei. 

              Mohandas Karamchand Gandhi (Mahatma Gandhi) chun, 'Live as if you were to die tomorrow. Learn as if you were to live forever' a ti. Darlong hnam ding chun, hawi chȋ khek ȃ changin ȃn lang. Darlong inti hroika tê hi ei tawngintel fe’n ȃn lang. Mȋ hawihanga chun inzakpui om khopka chai ei chang a chang. Hnuaia ṭonghlȃ (poetry) hi Raibiar ni 6th kum 2009-a ki loi inzia a chang hnekin, tûnȃ Darlong om dȃn rêk ȃn hmêbel fê a chang (Darlong hmakhua ki thlirlawkna ȃ chang).

DARLONG NUNPHUNG

Dȃrlong nundân ki nung dân,

Achang ṭhin mo mihei nung dân?
                                                    Ei’n ti tiȃna reng dȃrlong,
                                                         Hnamdanghei zong hnȇka inlong.
                                                    Ei’n ti ṭhin hnam puiṭling,
                                                              Ei fa theino ei chir inthling.

Ei loi nei ṭhin mani hnamzia,

                                                                Ei hawi reng no a omzia.
                                            Ei ngaitua ngȃi no rikhen omzia,
                                                               Ei thei naw leia ȃ siar a puanzia.
                                                    Hmȃnlȃi pȋ nih pu’n an lȃm ‘Riki Fachawi’
                                            Mȃ hmun uap hnȇk chun, kê awi ‘Faruang’ chawi.

Phâm dur durkan an lȃm ‘Mi lu lâm’

                                                             Tûna hei chun ei phâm tangka lâm.
                                               Eȋ awi ȃ hmû mȃni hnam lâm,
                                                        Ei tum ngâi no mi hmȃ-a lâm.
                                                    Ȃ ṭȗl inpȃk a lâm ṭhin hei,
                                                        An changleia theitawk intunghei.

Ei nei tamtawk vȃngsakna ranrual,

                                                    Nê thlȃ ngȃino, thiamtawk hruihrual.
                                       ‘Pe roi pekin om ninti’ ti’n ei'n fui ṭhin,
                                                Ân pêhei zawk ei’n hlaw inuang buṭhing.
                                Ni nei ngar naw mo mi kȗt angka ‘Tharlâk Kȗt’?
                                        Hahomin ni lȃn zuk, ‘Chavang Kût’ nih ‘Chapchȃr Kȗt’.

Tharlâk Kȗt-a ei’n ṭhlang Mr. & Ms. Kȗt,

                                                 Ei hmu ngâi no, a huna ṭûltawk khotin kut.
                                 Kê ring asan, ei ngaina no mȃni kût lawmhnam,
                                                A chang, a ṭlawm leia mȋ hnȇkin ei hman.
                                                                                Ei ithaw ȗar chem dawr hmuna chiar por,
                                                                                Ȃn hun ta eȋ phor mȃni thehraw por.

            Kum tamka a chang tȃka, Darlong lȃia ‘YMA’ nih ‘YDA’ hawichiang loia urêng, parêng, suapui, unȃi, parual, tualbawm-pansak nih koihran ei buai mobmob hi. Pathian inlȃrna dongtupawl homin Darlong hnamin Pathian malsawmna a hmûsitzia hom an hril ta hial a chang. Tiana hachun, Darlongpȃ hi mihuaisen nih pa’nlak fê tiin an sir ṭhina. Tûn rochun, mȃni taptekuangȃ inthunga ‘whatsapp’ hmanga ṭong-êk-nam thaw vêl ȃrȋ chai a chang ta ȃ chang. Mȃ dingzui chun, Darlong lȃia ‘Darlong YMA’ thû hom, hun sawtka lêsêt a chang hnungin, vawn chun hnam angka harsatnȃ ‘chik’ angka inngai ṭhin chu, ‘lianka’ changin a lang ta ȃ chang. Asanchu, a chang thei;

            * hun hmasaka han a pa’nlak ngam an on naw lei?
            * hun hmasaka han hoitû huaisen an om naw lei?
            * hun hmasaka han mȃni hnam humhalna chang hawi naw lei?
            * mȃni hnam changna inzakpui lei?
            * mȃni rikhen chawimawi loia, mi dang tȃ va cheimawi zawk?
            * mȃni changnȃ-ȃ hroiinsit leia hnam danga hmunruak vȃ zong?
            * nih thil dang tamka ȃ chang thei 

Maleia chun, hnam angka harsatnȃ ‘chik’ angka inngai ṭhin chu, ‘lianka’ changin a lang ta ȃ chang. Chû hmuna chun, zirding, hawiding, inseiding nih hmuding tamka omin ȃn hril thei. “Darlong Hnam Inzom (DHI)” nih “Darlong Zohnathlak Inpui (DZI)” hi tangkapum khatkatia hmel inhnika angka hialin a om ta ȃ chang. Vȃntlang ning a huminhalin, a urinphȋng ȃ chang. Mȃ kȃra chun, DHI hnuaia om ‘Village Council’ inthlang Darlong khohnawtin a neiin, hlangka tiang chun, hnuaia angka ‘Press Release’ hi a thaw vê a loi chang. Hnam hmangaitupawl ding chun Darlong hmakhua nih ngaituanȃ a borinsawm tir pêk fe’n ȃn lang.

Khotin Village Council Inthlangna





             DZI inti hi sual tham chun a lang no. Amarochu, sulhnung kaikuat a chang chun, DZI hi rihming thar chai inpu changin an lang a chang. Ma (Darlong hnama) sikinsawina hi voi tamka tong a chang ta a chang. Chu angka thap chun, voi tamka hi DHI nih a hnuaia inzomkhawm omhei chun, "kin thawloi imo nin ithaw?" tiin danglamna / zawna an nei a chang. Hun uhnung chem ei en chun, kum 2015 DHI Annual General Meeting-a (Saibual) han, tuna DZI hruaitu(hei) den hin 'Rengzo YMA' tiin inbuma chun palai an hong nei a chang. Chu inbum homa, zawna lian chem chu, 'YDA thawloi imo nin ithaw?' tiha a chang: khosunga hlawtlang, vanduai buaipui, ruak invui, khosung infai nih adangdang. Amarochu, an report dungzui han YDA sinthaw thou an thaw changin an hril. Maleia chun, hlangka tiang chun, DZI ngaituana nih thiltum hom hi lungzing kai changin an lang ve a chang. 

            A nawka chun, DHI tiang chun, "Lamrua e naw ro, hmelma nuikhum naw ro" tiha a meihem an seng changin inta thei a chang nawk a chang. Hun sawtka ma sikinsawina hi siamremna a nei naw leiin, vawn hin 'hmelma tuifawn' angka inpiang a hong chang a chang. A omzia chu, Darlong ulianin an iti thin, "Lal chu doi ro, Khua chu doi naw ro" ti thufing hom a ngaina hawichiang ei hroi hlekhlekin an lang a chang. DHI invongna hnuaia homa, Saibual, Muruai, Deora, Darchawi, Hmunbei, Sertlang nih khua thenkthenka an buai ve a chang. Changrochu, mani hnam changna suakkhal an om no changin hrilthei a chang. DZI rochu, Darlong sulhnunga thu danginlam tak a chang. Ȋpai chang ṭhin hmansia, mȃ angka thil intlung dingȃ ngaituanȃ hmanghei chu ‘helpawla’ sulhnung angka chun ruat nih hril nai thin chang ati.

          Hun hong dinga, Darlong dinghmun thatheina thlirin ngaituana hmang ve dingin, rengkan ei'n fui thar chang rise. 

Comments

  1. Atha. Lawm a om mangka chanchin or records (with extensive research on the topic) niloi inzia that hi. Hmatiang ma angka hi ei beisei tir.

    ReplyDelete
  2. Ummm!! A chiang tawk hi, ei hroi rêk inthen hrim hi ei lawm eee Darlong hi, imaw ei ang ding ai Pathian hman hong tum sia, Laka loi kal lak mai rw ti ngam ei ti tûna ei ding hmun ngot chun. Koihran rama ei Berapu hei hin ei hnam hi anne then khai chu a chang hi..🤫🤫

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog